De oude gevelsteen
Restauratieproject van John Terwal
In het huis Wymerts 1 in Molkwerum zit een oude gevelsteen ingemetseld, waarop – zoals ook in het wapen van Molkwerum – een zwaan staat afgebeeld, met daarbij de tekst ‘Die Godt vertrowt had wol gebowt' en het jaartal 1591. De steen van 49 x 36 cm - mogelijk door een leerling-steenhouwer uit zandsteen gehakt - verkeerde tot 2020 in deplorabele staat.
Foto uit 1943, de gevelsteen zat toendertijd in een schipperswoning
In 1970 was de steen voor het laatst geschilderd, waarbij de schilder zonder overleg de zwaan had aangepast: de buik verkleind, de hals verlengd en pootjes toegevoegd. Dit was ook nog uitgevoerd met verstikkende ‘jaren ‘70’-alkydverf, die de steen in de loop der jaren had aangetast.
In augustus 2019 neemt John Terwal – inwoner van Molkwerum en van huis uit bouwer en restaurateur van clavecimbels – in overleg met de Stichting Ald Molkwar de taak op zich de gevelsteen op verantwoorde wijze in oude luister te herstellen. En die taak wordt niet licht opgevat: eerst worden relevante restauratieverslagen geraadpleegd en verdiept hij zich in toepassing van authentieke materialen.
Verwijderen verflaag
Allereerst wordt de alkydverf verwijderd met het biologisch afbijtmiddel Fluxaf, dat zonder logen en zuren speciaal geschikt is voor natuursteen. Het zwarte medaillon heeft na twee lagen afbijt nog dezelfde kleur en in overleg met twee verfspecialisten is daarmee niet verder gegaan. Waarschijnlijk is dit de originele verf die diep in de steen is getrokken. De steen is verder in een goede staat zonder verdere schade.
Eerste keer: de ronding van de originele buik begint zichtbaar te worden en ook de eerste tekenen van de kop
Tweede keer: de originele vorm van de zwaan is weer terug. De resterende verf is in dunne laagjes met een scalpelmesje verwijderd
De gaten zijn vrij oppervlakkig, goed schoon te maken en klein genoeg om eenvoudig aan te vullen met Mineros 2000-mortel, die ook bij de restauratie van het Antwerpse stadhuis was gebruikt. In de tweede dunne laag mortel - voor de stevigheid een beetje aangevuld met marmerslijpsel en standolie - is de puntige structuur van het medaillon doorgezet in de zwaan, die hiermee zijn oude uiterlijk terugkrijgt.
De eerste laag mortel
Johns zoektocht naar authentieke verf komt uit bij verfmolen “De Kat” in Zaandam, de enige nog werkende olieverfmolen ter wereld. Alle grondstoffen voor de verf zijn in voorraad:
- Standolie (ingedikte lijnolie als bindmiddel)
- Gomterpentijn (bindmiddel),
- Saffloerolie (bindmiddel en voorkomt vergeling van het wit)
- Pigmenten titaanwit en lampenzwart (titaanwit vervangt het in de 16e eeuw vaak gebruikte maar giftige loodwit).
- Marmerslijpsel en brokken damarhars (opgelost in de gomterpentijn bepaalt dit de dikte van de verf, en is later in andere verhoudingen ook in de vernislaag toegepast).
Molenaar Piet Kempenaar van verfmolen 'De Kat' in Zaandam
John Terwal aan het werk
Een maand na de laatste schildering wordt er een eerste laag vernis van damarhars en terpentijn (verhouding 1:10) aangebracht en een jaar later de definitieve vernis (verhouding 6:4). Als laatste is de snavel van de zwaan later verguld.
In mei 2020 biedt John het bestuur van de stichting Ald Molkwar een gedetailleerd verslag van de werkzaamheden aan.
Het resultaat: de gevelsteen in oude luister hersteld. Missie geslaagd!